Fate of a Cell / Η Τύχη ενός Κυττάρου
10 September – 7 November, 2020
At Martinos, Pandrossou 50, 10555
Operating hours:
Mon, Wed, Sat 10 am – 3 pm
Tue, Thu, Fri 10 am – 6 pm
and by appointment.
Aristide Antonas
Bia Davou
Lois Dodd
C. A. Doxiadis
Peter Halley
Lena Henke
Charlotte Posenenske
Ettore Sottsass
Vivian Suter
Oscar Tuazon
The exhibition, Fate of a Cell, presents a body of works from 10 artists that articulate the various scales, qualities, and characteristics of cellular structures, systems thinking and human settlements. The theory of Ekistics authored by architect Constantinos Doxiadis (1913-1975), anchors the works in their collective quest to present new directions for human settlements based on human relationships to nature and technology. Cellular units are coded and programmed over time, with patterns of human growth activity across various social, natural and technological ecosystems. These ideas are questioned, referenced, and unpacked by artists: Aristide Antonas, Bia Davou, Lois Dodd, Peter Halley, Lena Henke, Charlotte Posenenske, Ettore Sottsass, Vivian Suter, Oscar Tuazon and Constantinos Doxiadis.
The etymologic origin of the word cell (Latin) is celare, to hide, conceal or cella, a small room. In the 12th century, cell was used to describe a small monastery and in the 14th century, a small room for a monk or a nun. By the 17th century organic biological forms are described as cells and scientific biological discoveries in the 19th century introduce terms like cell-division, cell membrane and cell-body to our lexicon. The microscope revealed invisible cellular structures of plants and animals; typically circular in form, containing a nucleus surrounded by a thin membrane. In 2020, the Covid pandemic revives the notion of the cell and the consequences of individual and collective action.
The circular diagram of the cell is a biological truth imbued with mythological and symbolic meaning. The circle is a universal symbol of totality and wholeness, infinity, with spatial and temporal limits. In nomadic cultures, dynamism and movement was symbolized by tents erected in a circular plan. Concentric circles symbolize solar and lunar domains across their phased cycles. The variables of time; past, present, and future are depicted as three concentric circles, interdependent of one another. From microscopic to cosmic scales, cellular cycles of growth and death are influenced by human interaction with nature. The traces of this cyclical growth are found in works of art and architecture.
Circular cellular forms, concentric circles and rings, lifted from nature, are often used to articulate order, unveil symbolic meaning, and propose a new form of architectural urbanism and growth. In order to reach a city of optimum size, Doxiadis proposed a science of human settlements titled Ekistics; that considers “the principles man takes into account when building his settlements, as well as the evolution of human settlements through history in terms of size and quality.” This comprehensive approach includes the entire range of settlements; from “primitive” to “developed,” broken down into a “complex system of five elements – nature, man, society, shells (that is buildings), and networks.” This new model for metropolitan growth responds to human dimensions as seen through the “economic, social, political, technological and cultural” layers. The tripartite system incorporates “natural, social and man-made elements” in an attempt to invent “general principles and laws” for urban growth that are an “extension of man’s biological characteristics.” In this science, the human condition confronts natural terrestrial and cosmic dimensions through the articulation of energy.
Doxiadis defines several principles that have shaped human settlements over time. The first principle involves maximizing human contact with the elements of nature. Our obsession with conquering and controlling nature via technologic and instrumental means, blind us from determining our optimal relationship with nature. We do not know when we have reached our optimal relative state because of the voracious appetite to dominate natural resources and energy. This domination is driven by the value of excess, and is not related to human needs and their impact on the health of our environment. If we are presented with the possibility to extract more energy, history shows we blindly extract more without calculating the negative impacts of pollution. The second principle discloses our tendency to expend the least amount of energy and effort as we determine the structures, forms, and routes of our physical world. The third principle determines our protective space from other people, animals, and objects by separation; to ensure we maintain our sensory and psychological comforts. The walls of a house, transportation routes, fortifications and barriers are physical manifestations of this third principle. The fourth principle designs a physiological and aesthetic ordering system to optimize our relationship to the environment; “nature, society, shells (buildings and houses of all sorts), and networks (ranging from roads to telecommunications).” This ordering system directly affects architecture and art. In the fifth principle, humans organize their settlements to optimize the previous four principles in present contexts and conditions to synthesize a “balance between man and his man-made environment.”
The key factor that directly affects the fate of a cell involves “the distance man wants to go or can go in the course of his daily life.” The individual makes up the primary unit. The secondary unit is the personal space that belongs to the individual, and this space can be shared. The third unit is the family home and the fourth unit is a group of homes; a collection of cells that form a society. The fifth unit encompasses all human settlements on planet Earth. The maximum personal walking distance in a day creates a transit radius from which to measure from. When one walks, one has access to more points of contact and transactional exchanges. As a city grows, the car greatly increases the transit radius and allows for rapid growth, migration, and class displacement, but ultimately reduces the points of contact. In ancient Athens, Perikles’ pedestrian route from home to the Assembly allowed him to meet approximately 100 to 150 people which gave him a consistent daily sample of public opinion. This path traveled provided many points of contact that contributed to his democratic duties as general of Athens. Thus, the design and form of units at varying scales presents an “extension of man in space (in terms of his physical dimensions and senses) and follows biological and structural laws.” Understanding the genesis of these forms – morphogenesis – allows us to identify patterns that can inform an empirical system of growth; a programmed (computed) synthesis of conditions from the human and natural domains. The emergence of new patterns and dynamic systems inform a feedback loop of new general principles and laws for cellular growth. This show grants us the opportunity to experience these concepts in the present qualitative and quantitative realm, freed from the limits of computational programming and empiricism. One navigates and measures the transformational forces of human settlement and nature through direct synesthetic experience. The symbiotic relationships override the limits of instrumental programming and express the full dimensions of sensual experience, offering a new apparatus for Ekistics.
Sotirios Kotoulas
* all quotes by Constantinos Doxiadis from Ekistics, the Science of Human Settlements, 1970.
Η έκθεση Η Τύχη ενός Κυττάρου παρουσιάζει ένα σύνολο έργων 10 καλλιτεχνών που εκφράζουν διαφορετικές κλίμακες, ποιότητες και χαρακτηριστικά κυτταρικών δομών, συστημάτων σκέψης και ανθρώπινων οικισμών. Μέσα από τη Θεωρία της Οικιστικής, όπως επινοήθηκε από τον αρχιτέκτονα Κωνσταντίνο Δοξιάδη (1913-1975), τα έργα συναντιούνται σε μια συλλογική προσπάθεια να παρουσιάσουν νέες κατευθύνσεις του ανθρώπινου οικισμού βασισμένες στη σχέση του ανθρώπου με τη φύση και την τεχνολογία. Κυτταρικές μονάδες κωδικοποιούνται και προγραμματίζονται χρονικά, με μοτίβα από τη διαδικασία της ανθρώπινης εξέλιξης σε διάφορα κοινωνικά, φυσικά και τεχνολογικά οικοσυστήματα. Οι ιδέες αυτές αμφισβητούνται, καταγράφονται και ξετυλίγονται από τους καλλιτέχνες: Αριστείδη Αντονά, Μπία Ντάβου, Lois Dodd, Peter Halley, Lena Henke, Charlotte Posenenske, Ettore Sottsass, VivianSuter, Oscar Tuazon και τον Κωνσταντίνο Δοξιάδη.
Η λατινική ετυμολογία της αγγλικής λέξης για το κύτταρο (cell) είναι celare που σημαίνει κρύβω, αποκρύπτω ή cella, ένα μικρό δωμάτιο. Τον 12ο αιώνα η λέξη cell χρησιμοποιούταν για να περιγράψει ένα μικρό μοναστήρι και τον 14ο, ένα μικρό δωμάτιο για έναν μοναχό ή μοναχή (κελί). Μέχρι τον 17ο αιώνα οργανικές βιολογικές μορφές περιγράφονταν ως cells (κύτταρα) και οι επιστημονικές ανακαλύψεις στον τομέα της βιολογίας του 19ου αιώνα εισήγαγαν στα λεξικά όρους όπως cell–division (κυτταρική διαίρεση), cell–membrane (κυτταρική μεμβράνη), cell–body (κυτταρικό σώμα). Το μικροσκόπιο αποκάλυψε αόρατες κυτταρικές δομές φυτών και ζώων, κατά βάση κυκλικού σχήματος που περιέχουν έναν πυρήνα περιβεβλημένο από μια λεπτή μεμβράνη. Το 2020 η πανδημία COVID 19 αναβιώνει την έννοια του κυττάρου και τις επιπτώσεις της ατομικής και της συλλογικής δράσης.
Το κυκλικό διάγραμμα του κυττάρου είναι μια βιολογική αλήθεια εμποτισμένη με μυθολογική και συμβολική σημασία. Ο κύκλος είναι ένα οικουμενικό σύμβολο ολότητας και πληρότητας, απείρου με χωρικά και χρονικά όρια. Στους νομαδικούς πολιτισμούς, ο δυναμισμός και η κίνηση συμβολίζονταν από σκηνές στημένες σε κυκλικό σχηματισμό. Oμόκεντροι κύκλοι συμβολίζουν τις ηλιακές και σεληνιακές θέσεις κατά τη διάρκεια των κύκλων των φάσεών τους. Οι μεταβλητές του χρόνου, παρελθόν, παρόν και μέλλον, απεικονίζονται ως τρεις ομόκεντροι κύκλοι, αλληλεξαρτώμενοι ο ένας από τον άλλο. Από τις μικροσκοπικές στις κοσμικές κλίμακες, οι κυτταρικοί κύκλοι της εξέλιξης και του θανάτου επηρεάζονται από την ανθρώπινη διάδραση με τη φύση. Τα ίχνη αυτής της κυκλικής εξέλιξης βρίσκονται σε έργα τέχνης και αρχιτεκτονικής.
Κυκλικές κυτταρικές μορφές, ομόκεντροι κύκλοι και δαχτύλιοι, δανεισμένοι από τη φύση, συχνά χρησιμοποιούνται για να εκφράσουν τάξη, να αποκαλύψουν συμβολικά νοήματα και να προτείνουν ένα νέο είδος αρχιτεκτονικής αστικοποίησης και ανάπτυξης. Προκειμένου να επιτευχθεί το βέλτιστο μέγεθος μιας πόλης, ο Δοξιάδης πρότεινε μια επιστήμη του ανθρώπινου οικισμού που ονομάζει Οικιστική. Αυτή αφορά «στις αρχές που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος όταν κατασκευάζει τους οικισμούς του, αλλά και στην εξέλιξη των ανθρώπινων οικισμών μέσα από την ιστορία σε θέματα μεγέθους και πυκνότητας.» Αυτή η κατανοητή προσέγγιση περιλαμβάνει όλο το εύρος του οικισμού. Από το «πρωτόγονο» στο «αναπτυγμένο», αναλυμένο σε ένα «σύνθετο σύστημα πέντε στοιχείων: φύση, άνθρωπος, κοινωνία, κελύφη (δηλαδή κτήρια) και δίκτυα.» Αυτό το νέο μοντέλο μητροπολιτικής ανάπτυξης ανταποκρίνεται στις ανθρώπινες διαστάσεις όπως διαγράφονται μέσα από «τα οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά, τεχνολογικά και πολιτιστικά» στρώματα. Το τριμερές σύστημα ενσωματώνει «φυσικά, κοινωνικά και κατασκευασμένα από τον άνθρωπο στοιχεία» σε μια απόπειρα να επινοηθούν «γενικές αρχές και νόμοι» αστικής ανάπτυξης που είναι μια «προέκταση των βιολογικών χαρακτηριστικών του ανθρώπου.» Σε αυτή την επιστήμη, η ανθρώπινη κατάσταση έρχεται αντιμέτωπη με τις φυσικές, γήινες και κοσμικές διαστάσεις μέσα από την έκφραση της ενέργειας.
Ο Δοξιάδης διακρίνει διάφορες αρχές που έχουν κατά καιρούς διαμορφώσει τον ανθρώπινο οικισμό. Η πρώτη αρχή αφορά τη μεγιστοποίηση της ανθρώπινης επαφής με τα στοιχεία της φύσης. Η εμμονή μας με την κυριαρχία και τον έλεγχο της φύσης με τεχνολογικά και λειτουργικά μέσα, μας εμποδίζει να αντιληφθούμε τον βέλτιστο συσχετισμό μας με τη φύση. Δεν γνωρίζουμε πότε έχουμε φτάσει στο καλύτερο σχεσιακό επίπεδο λόγω της ακόρεστης όρεξης να ελέγξουμε τους φυσικούς πόρους και την ενέργεια. Αυτή η κυριαρχία κατευθύνεται από την αξία της υπερβολής και δεν σχετίζεται με τις ανθρώπινες ανάγκες και την επίδρασή τους στην υγεία του περιβάλλοντός μας. Όσες φορές μας δίνεται η δυνατότητα να αντλήσουμε περισσότερη ενέργεια η ιστορία δείχνει ότι αντλούμε αλόγιστα, χωρίς να υπολογίζουμε τις αρνητικές επιπτώσεις της ρύπανσης.
Η δεύτερη αρχή αποκαλύπτει την τάση μας να ελαχιστοποιούμε την ενέργεια και την προσπάθεια κατά τον καθορισμό των δομών, μορφών, και διαδρομών του φυσικού μας κόσμου. Η τρίτη αρχή καθορίζει τον προστατευτικό χώρο που μας διαχωρίζει από τους άλλους ανθρώπους, ζώα και αντικείμενα, προκειμένου να εξασφαλίσουμε τη διατήρηση των αισθητηριακών και ψυχολογικών μας ιδανικών συνθηκών. Οι τοίχοι ενός σπιτιού, οι δρόμοι μετακινήσεων, τα οχυρωματικά έργα και οι περιφράξεις είναι φυσικές εκδηλώσεις αυτής της τρίτης αρχής. Η τέταρτη αρχή υπαγορεύει ένα σύστημα φυσιολογικής και αισθητικής ταξινόμησης προκειμένου να βελτιστοποιηθεί η σχέση μας με το περιβάλλον, «φύση, κοινωνία, κελύφη (κτήρια και σπίτια κάθε είδους), και δίκτυα (από οδικά μέχρι τηλεπικοινωνίας).» Αυτό το σύστημα ταξινόμησης επηρεάζει άμεσα την αρχιτεκτονική και την τέχνη. Στην πέμπτη αρχή, οι άνθρωποι οργανώνουν τους οικισμούς τους με σκοπό να βελτιστοποιήσουν τις προηγούμενες τέσσερις αρχές στα παρόντα περιβάλλοντα και συνθήκες ώστε να επιτευχθεί μια «ισορροπία μεταξύ του ανθρώπου και του φτιαγμένου από τον άνθρωπο περιβάλλοντος.»
Ο παράγοντας κλειδί που επηρεάζει άμεσα την μοίρα ενός κυττάρου αφορά «στην απόσταση που ο άνθρωπος επιθυμεί να διανύσει ή μπορεί να διανύσει στην καθημερινότητά του.» Το άτομο αποτελεί την πρωταρχική μονάδα. Η δευτερεύουσα μονάδα είναι ο προσωπικός χώρος που ανήκει σε κάθε άτομο, και αυτός ο χώρος μπορεί να μοιραστεί. Η τρίτη μονάδα είναι η οικογενειακή κατοικία και η τέταρτη ένα σύνολο κατοικιών, μια ομάδα κυττάρων που αποτελούν μια κοινωνία. Η πέμπτη μονάδα συμπεριλαμβάνει όλους τους ανθρώπινους οικισμούς του πλανήτη Γη. Η μέγιστη ατομική απόσταση περπατήματος ανά μέρα δημιουργεί μια ακτίνα μετακίνησης. Όταν κάποιος περπατάει, έχει πρόσβαση σε περισσότερα σημεία επαφής και περισσότερες συναλλαγές. Καθώς μια πόλη μεγαλώνει το αυτοκίνητο αυξάνει σταδιακά την ακτίνα μετακινήσεων και επιτρέπει γρήγορη ανάπτυξη, μετανάστευση και ταξικές μετατοπίσεις αλλά τελικά μειώνει τα σημεία επαφής. Στην Αρχαία Ελλάδα ο δρόμος που ακολουθούσε ο Περικλής από το σπίτι του στην Εκκλησία του Δήμου του επέτρεπε να συναντά περίπου 100 με 150 ανθρώπους οι οποίοι του έδιναν ένα σταθερό καθημερινό δείγμα της κοινής γνώμης. Αυτός ο δρόμος παρείχε πολλά σημεία επαφής που συνέβαλλαν στις δημοκρατικές του υποχρεώσεις ως στρατηγός της Αθήνας. Επομένως, το σχέδιο και η μορφή των μονάδων σε διαφορετικές κλίμακες παρουσιάζουν μια «προέκταση του ανθρώπου στο χώρο (σε όρους φυσικών διαστάσεων και αισθήσεων) και ακολουθούν βιολογικούς και δομικούς νόμους.»
Η κατανόηση της δημιουργίας αυτών των μορφών –μορφογένεση– μας επιτρέπει να διακρίνουμε μοτίβα που μπορούν να παρέχουν πληροφορία σε ένα εμπειρικό σύστημα ανάπτυξης, μια προγραμματισμένη (υπολογισμένη) σύνθεση συνθηκών από τους χώρους του ανθρώπου και της φύσης. Η ανάδυση νέων μοτίβων και δυναμικών συστημάτων ενημερώνουν ένα βρόχο ανάδρασης με νέες γενικές αρχές και νόμους κυτταρικής ανάπτυξης. Αυτή η παρουσίαση μας δίνει την ευκαιρία να βιώσουμε τις έννοιες αυτές στο παρόν ποιοτικό και ποσοτικό περιβάλλον, απελευθερωμένοι από τα όρια του προγραμματισμού μέσω υπολογιστή και του εμπειρισμού. Μπορεί κανείς να καθοδηγεί και να υπολογίζει τις μετασχηματιστικές δυνάμεις των ανθρώπινων οικισμών και της φύσης μέσα από άμεση συναισθησιακή εμπειρία. Οι συμβιωτικές σχέσεις ξεπερνούν τα όρια του λειτουργικού προγραμματισμού και εκφράζουν τις πλήρεις δυνατότητες της αισθητηριακής εμπειρίας, προσφέροντας έναν νέο μηχανισμό για την Οικιστική.
Σωτήριος Κωτούλας
* όλα τα αποσπάσματα του Κωνσταντίνου Δοξιάδη είναι από το Οικιστική, Η Επιστήμη των Ανθρώπινων Οικισμών, 1970